Zanieczyszczenia mikrobiologiczne na fermach wielkoprzemysłowych a zdrowie publiczne

W gronie naukowców na konferencji „Przyszłość polskiego rolnictwa. Obecne problemy i perspektywy rozwoju”, która odbyła się 26 września 2019r. w Warszawie, gościliśmy dr Annę Kozajdę z Instytutu Medycyny Pracy im J. Nofera w Łodzi. Dr Kozajda wygłosiła wykład na temat zanieczyszczeń mikrobiologicznych, w którym ostrzegała przed zagrożeniami dla zdrowia publicznego związanymi z emisją takich zanieczyszczeń przez fermy wielkoprzemysłowe.

Czym są zanieczyszczenia mikrobiologiczne?

Do zanieczyszczeń, które są nieodłączną częścią funkcjonowania wielkoprzemysłowych ferm zwierzęcych, obok gazów takich jak amoniak i siarkowodór zalicza się też pył organiczny (bioareozol), będący nośnikiem mikroorganizmów (bakterii, grzybów, wirusów). Jak podaje dr Kozajda, w badaniach prowadzonych na fermach potwierdzono, że mikroorganizmy są obecne w wysokich stężeniach zarówno w powietrzu w formie bioaerozolu, jak i na powierzchniach, gdzie tworzą trudne do usunięcia biofilmy, a także w odchodach zwierząt, które jako składnik gnojowicy wykorzystywane są do nawożenia pól. Wśród mikroorganizmów wyróżniamy patogeny, czyli substancje wywołujące choroby – to one są głównym źródłem obaw o zdrowie publiczne w kontekście funkcjonowania ferm wielkoprzemysłowych.

Dlaczego zanieczyszczenia mikrobiologiczne są groźne dla zdrowia?

Kontakt z bioaerozolem na terenie fermy zwierzęcej oraz w jej otoczeniu stwarza zagrożenie rozwinięcia się różnych chorób, m.in. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), astmy czy alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (AZPP). Istotnym zagrożeniem jest też antybiotykooporność bakterii pochodzących z ferm, związana z praktyką profilaktycznego podawania antybiotyków całym grupom stłoczonych na fermie zwierząt, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób w stadzie. Obecność bakterii opornych na antybiotyki potwierdzono w badaniach przeprowadzonych w Holandii, Danii, Niemczech oraz USA, a dane z Polski nie pozostawiają wątpliwości: według raportu Europejskiej Agencji Leków (EMA) za 2017 r., zużycie antybiotyków w polskiej produkcji zwierzęcej w 2017 r. wzrosło w stosunku do poprzedzającego roku aż o 28 proc do wartości 165,2 mg/PCU*.

Dotychczasowe badania wskazują, że największy problem mogą stanowić szczepy gronkowca złocistego oporne na metycylinę (MRSA, ang. meticiline-resistant Staphylococcus aureus). Gronkowiec złocisty u ludzi może wywoływać m.in. zakażenia ropne, stany zapalne dróg oddechowych i innych narządów oraz sepsę. Głównymi nosicielami odzwierzęcych szczepów MRSA są świnie; według badań przeprowadzonych w Danii odsetek świń będących nosicielami wzrósł z 16% w 2010 r. aż do 88% w 2016 r. Podobny wzrost zakażeń zaobserwowano w ostatniej dekadzie u ludzi.

W jaki sposób substancje patogenne przenoszą się na ludzi?

Patogeny są obecne w bioaerozolu, na powierzchniach na terenie ferm, a także w odchodach zwierząt. Większość zakażeń MRSA obserwuje się u osób mających bezpośredni kontakt ze zwierzętami, tj. pracowników ferm i weterynarzy. Ponieważ jednak patogeny przenoszą się drogą oddechową, wzrost nosicielstwa obserwuje się również u osób niemających kontaktu ze zwierzętami: w pierwszej kolejności u rodzin pracowników ferm, ale także u osób mieszkających w otoczeniu zakładów.

Warto wspomnieć, że badania przeprowadzone w otoczeniu ferm wielkoprzemysłowych, cytowane przez dr Kozajdę, wykazały obecność patogenów ze szczepu MRSA nawet w odległości 1 km. Za pomocą prób pobranych z bioaerozolu, powierzchni w budynkach oraz bezpośrednio od świń potwierdzono zbieżność genetyczną pomiędzy szczepami bakterii z otoczenia ferm z tymi występującymi na terenie ferm.

Zła wiadomość jest taka, że bakterie patogenne mają duży stopień przeżywalności w niekorzystnym środowisku – odzwierzęce szczepy MRSA są w stanie przeżyć zawieszone w bioaerozolu nawet przez 2 miesiące. Poza drogą powietrzną, mogą przenosić się także na powierzchni ubrań pracowników, narzędzi używanych na fermach czy pojazdów transportujących zwierzęta. Dr Kozajda zauważa też, że patogeny znajdują się także w ściekach z domów, w których mieszkają osoby będące nosicielami, a procesy oczyszczania w oczyszczalniach nie gwarantują, że woda trafiająca do środowiska jest wolna od chorobotwórczych bakterii.

Naukowczyni zwraca też uwagę na alarmujący fakt, że mikroorganizmy są zdolne przenosić geny antybiotykooporności na inne, naturalnie występujące w przyrodzie mikroorganizmy. Dlatego praktyka nawożenia pól gnojowicą, zawierającą antybiotykooprone bakterie, prowadzi do rozprzestrzeniania się genów antybiotykooporności w całym środowisku.

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne a zdrowie publiczne

Pochodzące z wielkoprzemysłowych ferm zwierzęcych zanieczyszczenia mikrobiologiczne stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego w kraju. Infekcje mające źródło w otoczeniu ferm przedostają się do szpitali, gdzie przenoszą się na kolejne osoby. W grupie podwyższonego ryzyka zakażeniem znajdują się dzieci, seniorzy i osoby z obniżoną odpornością.

Dr Kozajda zwraca też uwagę na niebagatelne koszty leczenia i skutki ekonomiczne spowodowane absencją w miejscu pracy. Przypomina, że jeśli wzrost zakażeń MRSA u świń nie zostanie zahamowany, w ciągu 5-10 lat obecnie dostępne antybiotyki przestaną być skuteczne.

Antybiotykooporność od wielu lat znajduje się na liście największych zagrożeń dla współczesnej medycyny według Światowej Organizacji Zdrowia, a w 2016 r. została uznana za główny problem współczesnej cywilizacji przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Warto o tym wszystkim pamiętać, kiedy toczy się postępowanie w sprawie powstania nowej fermy. Ocena oddziaływania inwestycji na środowisko, na podstawie której wójt decyduje o tym, czy ferma powstanie w danym miejscu, powinna bowiem uwzględniać bezpośredni i pośredni wpływ przedsięwzięcia na zdrowie ludzi.