Unia Europejska ustanowiła zasady, które mają na celu ograniczać zanieczyszczenia środowiska. Przepisy te zostały ujęte między innymi w dyrektywie o emisjach przemysłowych (tzw. dyrektywa IED – Industrial Emissions Directive). Regulacja dotyczy zakładów przemysłowych, których działanie w znacznym stopniu wpływa negatywnie na środowisko. Dyrektywa IED ma na celu ograniczenie emisji szkodliwych substancji takich jak dwutlenek siarki, tlenek azotu i pyły.  Obowiązkami i ograniczeniami na podstawie dyrektywy objęta jest także duża część przemysłowych hodowli zwierząt.

Obecnie Unia Europejska pracuje nad nowelizacją tych przepisów w celu skuteczniejszego ograniczenia emisji. Nowelizacja przepisów ma zwiększyć zakres obowiązków i limitów nakładanych na instalacje przemysłowe. Organy Unii Europejskiej rozważają również objęcie przepisami większej liczby hodowli przemysłowych. Jak na ten moment kształtują się proponowane wymogi w funkcjonowaniu przemysłowych hodowli zwierząt? Jakich zmian możemy się spodziewać?

Obecne regulacje

Przepisami dyrektywy IED objęte są hodowle posiadające ponad 40 000 miejsc dla drobiu, 750 miejsc dla macior oraz 2 000 miejsc dla tuczników ważących powyżej 30 kilogramów. Muszą one stosować się do czterech najważniejszych aspektów, które określa dyrektywa:

  1. BAT (Best Available Techniques): Dyrektywa określa, że zakłady przemysłowe powinny stosować najlepsze i ekonomicznie wykonalne techniki, aby zminimalizować emisje zanieczyszczeń.
  2. Ograniczenia emisji: Regulacja wprowadza konkretne limity dla emisji różnych substancji zanieczyszczających dla poszczególnych sektorów przemysłowych.
  3. Monitorowanie i raportowanie: Przedsiębiorstwa są zobowiązane do monitorowania swoich emisji i przekazywania tych informacji odpowiednim organom regulacyjnym.
  4. Planowanie działań naprawczych: Jeżeli przedsiębiorstwo przekracza określone limity emisji, powinno opracować plan działań naprawczych, aby zminimalizować wpływ na środowisko.
  5. Wymagania dotyczące przeglądów i ocen: Okresowo przeprowadza się przeglądy techniczne i oceny, aby upewnić się, że zakłady stosują najlepsze dostępne techniki.

Dyrektywa nakazuje również państwom członkowskim wprowadzenie sankcji za złamanie przepisów krajowych uchwalonych na jej podstawie oraz zagwarantowanie obywatelom dostępu do sądowej procedury weryfikacji, czy instalacje działają zgodnie z obowiązującymi je zasadami. Na podstawie dyrektywy IED społeczność, która będzie objęta skutkami działania planowanego przedsięwzięcia, takiego jak przemysłowa hodowla zwierząt, ma prawo uczestnictwa w wydaniu pozwolenia na jego utworzenie. Uczestnictwo to polega na możliwości składania skarg i wniosków dotyczących decyzji wydawanych w toku postępowania. Ponadto, prawo czynnego udziału w postępowaniu i złożenia odwołania oraz skargi do sądu od wydanej decyzji przysługuje organizacjom ekologicznym. W Polsce postanowienia dyrektywy IED wprowadzone zostały przede wszystkim w ramach następujących aktów prawnych:

  • ustawy prawo ochrony środowiska; 
  • ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

Projekt nowelizacji

Pierwszą wersję projektu nowelizacji Komisja Europejska opublikowała w kwietniu 2022 r. Zgodnie z pierwszą wersją projektu przepisami zostałyby objęte następujące instalacje:

1. Chów bydła, świń lub drobiu w instalacjach liczących co najmniej 150 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP – umowna jednostka liczebności zwierząt w gospodarstwie).

2. wspólny chów bydła, świń, drobiu w instalacjach liczących co najmniej 150 DJP.

Oznacza to, że dyrektywa objęłaby więcej gospodarstw niż ma to miejsce obecnie. Zaproponowano bowiem, aby do jej postanowień stosowały się również hodowle o mniejszej obsadzie zwierząt.

Istotną propozycją było objęcie przepisami hodowli bydła, która w tej chwili znajduje się poza regulacją dyrektywy IED.
W projekcie nowelizacji zaproponowano dodanie rozdziału dedykowanego specjalnie hodowli zwierzęcej. Ustanowiono w nim szczególne zasady uzyskiwania pozwoleń i monitorowania emisji szkodliwych substancji dla hodowli. Do najważniejszych z nich należy uznanie odrębnych obiektów położonych blisko siebie oraz kontrolowanych przez jednego operatora za jedną instalację, co uniemożliwi sztuczne dzielenie ferm i omijanie przepisów. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe będzie rzeczywiste ograniczenie emisji w obszarze o wysokim zagęszczeniu ferm. 

Nowością w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów ma być możliwość ubiegania się o odszkodowanie przez osoby, które doznały pogorszenia zdrowia w wyniku naruszenia zasad określonych w dyrektywie przez podmioty prowadzące instalacje.

Komisja Europejska oszacowała, że zmiany dotyczące przemysłowych hodowli zwierząt spowodują zmniejszenie rocznej emisji co najmniej o 135 tys. ton metanu i 33 tys. ton amoniaku z gospodarstw chowu świń oraz 62 tys. ton amoniaku z gospodarstw drobiowych. Takie zwiększenie zakresu IED oznacza, że będzie ona obejmowała 60% emisji amoniaku pochodzących z chowu bydła, świń i drobiu (wzrost z 18%), a także 43% emisji metanu (wzrost z 3%).  

Dalsze etapy procedowania projektu

W maju 2023 Parlament Europejski głosował nad przyjęciem proponowanej zmiany dyrektywy. Europosłowie zagłosowali za włączeniem do dyrektywy ferm trzody chlewnej i drobiu z ponad 200 DJP oraz hodowli bydła z co najmniej 300 DJP. Europosłowie uznali, że dla gospodarstw hodujących więcej niż jeden rodzaj tych zwierząt limit powinien wynosić 250 DJP. Oznacza to, że mniej gospodarstw zostałoby objęte wymogami dyrektywy, gdyż to te o większej powierzchni zostały uznane przez eurodeputowanych za bardziej emisyjne.

W listopadzie 2023 Parlament Europejski i Rada Europejska osiągnęły wstępne porozumienie dotyczące rewizji dyrektywy ws. emisji przemysłowych. Na obecnym etapie instytucje Unii Europejskiej zgadzają się na rozszerzenie dyrektywy na hodowle trzody chlewnej posiadające ponad 350 DJP. Wyłączone są jednak gospodarstwa hodujące trzodę chlewną „w sposób ekstensywny lub ekologiczny i na wolnym powietrzu przez znaczną część roku”. W przypadku drobiu dotyczyłoby to gospodarstw posiadających kury nioski o wielkości powyżej 300 DJP oraz gospodarstw posiadających brojlery o wielkości powyżej 280 DJP. Dla gospodarstw hodujących zarówno świnie, jak i drób limit wyniesie 380 DJP. Na tym etapie procedowania bydło zostało wykluczone z zapisów dyrektywy. 

Należy zwrócić uwagę, że przez cały proces prac nad nowelizacją przepisów w negocjacjach z Parlamentem Europejskim i Radą Europejską udział brały organizacje zrzeszające hodowców. Ich naciski i krytyka propozycji wpłynęła na obecną formę projektu, która w znacznym stopniu ograniczyła rozwiązania zaproponowane pierwotnie przez Komisję Europejską.

Zachowawcze rozwiązanie

Początkowe założenia Komisji Europejskiej zostały mocno złagodzone w kolejnych etapach prac nad nowelizacją dyrektywy. Najprawdopodobniej jej założeniami zostanie objęte mniej gospodarstw, niż wcześniej zakładano. Negatywnie należy ocenić także wykluczenie hodowli bydła z zakresu dyrektywy. Przemysłowa hodowla zwierzęca wywołuje bowiem poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego poprzez zanieczyszczenie powietrza, wód oraz gleby. Z tego względu zwiększonymi wymaganiami powinna zostać objęta jak największa liczba gospodarstw przemysłowych.

Korzystne zmiany Unia zaproponowała w odniesieniu do udziału społeczeństwa w procesie wydawania pozwoleń, dostępu do dokumentacji, wprowadzenia możliwości uzyskania odszkodowania, czy zwiększenia sankcji za złamanie przepisów. Mimo to Unia w trakcie procedowania przepisów ugięła się pod wpływami hodowców, przez co środowisko oraz zdrowie Europejczyków nie będzie chronione tak mocno, jak powinno.